Cách dạy con: Tổng hợp những bí quyết dạy con từ Đông sang Tây

Cách dạy con như thế nào có ảnh hưởng lớn đến tương lai của trẻ sau này. Vì vậy, ba mẹ cần rèn nắn con từ khi còn nhỏ để bé hình thành nề nếp và các thói quen ứng xử đúng chừng mực nhé.

Cách dạy con của người phương Tây

1. Tôn trọng con trẻ

Tuy các con còn nhỏ nhưng các bà mẹ phương Tây không vì thế mà bỏ đi sự tôn trọng “nhỏ nhoi” đối với con mình. Khi đến chơi nhà bạn và được mời thức ăn, các bé được toán quyền nói “có” hoặc “không” đối với món ăn đó. Rất ít khi các mẹ Tây ngăn cản con không được ăn (do sĩ diện hoặc e ngại làm phiền) hay ép con chọn món ăn được mời (để lấy lòng gia chủ).

Ngoài ra, khi con mắc lỗi, hầu như bố mẹ không bao giờ quát mắng con nơi công cộng mà thường có những buổi “nhỏ to tâm sự”. Trẻ nhỏ cũng học theo sự tôn trọng này một cách vô thức và lâu dần hình thành thói quen tôn trọng người khác. Do đó, những trẻ được bố mẹ tôn trọng tỏ ra rất hợp tác với bố mẹ, hữu hảo với bạn bè và không có cảm giác mất tự nhiên khi nói chuyện với người lớn.

2. Đâu đâu cũng là cửa hàng “tự phục vụ”

Tùy vào khả năng của bé theo độ tuổi mà phụ huynh Tây thường “khai thác tối đa” khả năng tự phục vụ của con. Chẳng hạn, khi bé đã có thể tự ngồi và cầm nắm đồ vật, các bé sẽ được làm quen ngay với thìa và bát bột. Trẻ có thể múc lung tung song các mẹ Tây vẫn để con tự xoay sở để “chiến đấu” với khẩn phần ăn của mình như một bản năng sinh tồn tự nhiên. Trong khi đó, mẹ chỉ là người giám sát và hỗ trợ bé khi cần thiết. Tương tự, bé lớn hơn một chút đã phải tự thay quần áo, mang giày.

3. Tự giải quyết vấn đề

Các mẹ Tây để con tự giải quyết các vấn đề phát sinh với bạn bè hoặc anh chị em của bé. Nếu trẻ tranh giành đồ chơi của nhau thì bé có thể tự chọn giải pháp hoặc chơi đồ chơi của mình một mình hoặc chấp nhận chia sẻ chung với bạn. Nhiều trẻ ban đầu cũng chọn giải pháp chơi một mình nhưng bé nhanh chóng nhận ra sự buồn tẻ trong khi các bạn khác đang tíu tít chơi với nhau. Thế là tự bé biết mình nên chọn giải pháp “thế giới đại đồng” để được hòa mình vào niềm vui chung đó.

Do phải tự giải quyết các vấn đề của mình từ khá sớm nên trẻ lớn lên thường rất độc lập trong cách hành xử nhưng vẫn biết cách để làm việc nhóm hiệu quả.

4. Phương pháp “con lật đật”

Đây là phương pháp “Nếu con ngã, con sẽ phải tự đứng dậy”, “Nếu con biết cách tự kích hoạt chế độ khóc, con cũng phải tự biết bấm nút ngừng khóc”. Các mẹ Tây ít khi dỗ dành con nín khóc như các mẹ châu Á.

Ngược lại khi con khóc, họ sẽ vẫn tiếp tục làm việc của mình và để trẻ tự ngừng khóc. Họ chỉ đến xem và kiểm tra bé có ổn không trong trường hợp bé khóc quá lâu hoặc đột ngột ngừng khóc. Ở phương Tây, ít xuất hiện cảnh đòn roi trong cách dạy con của các bố mẹ. Thế nhưng các bé lại rất ngoan, rèn được tính kỷ luật và không mè nheo, hờn dỗi như các bé châu Á.

5. Lắng nghe và kiên nhẫn

Nếu xét về tính kiên nhẫn với con, các bà mẹ Tây phương có thể bỏ ra hàng giờ để “bi bô” với trẻ hay chỉ đơn giản là chơi xếp hình cùng con. Một điểm dễ thấy khác ở trẻ con phương Tây là chúng rất hay hỏi “Tại sao?” và “Tại sao không?”.

Ngược lại với các mẹ Á Đông đôi khi chỉ trả lời qua loa hoặc ậm ừ qua chuyện, các mẹ Tây lại rất nhẫn nại trong việc giải thích cho con mình đến thỏa mãn mới thôi. Điều này đòi hỏi họ cũng phải tự trau dồi kiến thức và tìm cách giải thích một cách hợp lý nhất cho con mình. Khi con làm sai, họ luôn nhẹ nhàng nhưng không kém phần kiên định trong việc bảo cho biết “Không được” kèm lời giải thích cụ thể. Các mẹ Tây luôn kiên trì nói “Không được” cho đến khi đứa trẻ hiểu ra mới thôi.

6. Hào phóng lời khen

Trái với suy nghĩ khen con nhiều sẽ khiến chúng tự phụ hoặc dùng chiêu bài “khích tướng” để con cố gắng hơn, cách dạy con của các bà mẹ Tây là luôn cho con sống trong thế giới “lạm phát” của những lời khen và động viên.

Tuy nhiên, họ không bao giờ khen suông mà luôn hướng lời khen vào hành động cụ thể của con. Ví dụ, khi trẻ biết tự mặc quần áo, mẹ sẽ không bao giờ chỉ khen: “Con mẹ giỏi quá” mà thay vào đó là: “Con biết tự mặc quần áo rồi đây. Con thật giỏi!”.

Cách dạy con ngoan theo tính cách của bé

1. Bé năng động

Với các bé thuộc nhóm năng động, mẹ đừng quá trông mong bé có thể ngồi yên một lúc lâu. Ngay cả khi còn nhỏ, những bé thuộc nhóm này cũng cần được thường xuyên thay đổi tư thế, quang cảnh xung quanh hơn so với những bé khác.

Bé nhóm này cực thích những trò chơi kích thích sáng tạo và khám phá. Vì vậy, thay vì ép con vào khuôn khổ, mẹ nên cho con cơ hội tự do khám phá an toàn, nhưng chú ý không để bé phấn khích thái quá. Bởi khi bé quá mệt, bé sẽ không kìm chế được cảm xúc của mình và bị chính những cảm xúc này làm cho “choáng ngợp”. Mẹ nên để ý dấu hiệu của việc quá tải, và nên tránh những cơn “thịnh nộ” của bé. Khi bé sắp lên cơn, mẹ nên tìm cách đánh lạc hướng trẻ, đưa trẻ đi nơi khác cho đến khi bé bình tĩnh lại.

2. Bé cáu kỉnh

Mẹ nên xác định ngay từ đầu rằng bé sẽ không cười nhiều, vì vậy mẹ nên tạo cho cơ hội cho bé sử dụng mắt, tai chứ không phải cơ thể của mình.

Nếu bé đang chơi, mẹ nên “lùi” lại và để bé chọn đồ chơi mà bé thích. Bé rất dễ buồn bực và nổi cáu với những món đồ chơi hoặc tình huống lạ. Đặc biệt, mẹ nên cẩn trọng với những giai đoạn chuyển tiếp. Chẳng hạn, nếu bé đang chơi và chuẩn bị tới giờ đi ngủ, hãy nhắc nhở, sau đó cho bé vài phút để làm quen với điều này.

3. Bé nhạy cảm

Hãy bảo vệ không gian của con. Nhìn xung quanh trẻ và cố gắng tưởng tượng thế giới theo cách của bé. Những bé thuộc nhóm này thường rất dễ bị ảnh hưởng. Bất cứ kiểu kích thích giác quan nào, như tiếng tivi ầm ĩ, ánh sáng chói mắt, hay tiếng chuông chói tai cũng có thể làm bé khó chịu.

Khi gặp phải những tình huống mới, mẹ nên cố gắng hỗ trợ con hết mình, nhưng đừng xoa dịu trẻ quá nhiều. Đôi khi sự xoa dịu của mẹ lại là nguyên nhân làm bé thêm sợ hãi. Giải thích mọi việc mẹ định làm với bé, từ việc thay tã đến việc đưa bé ra ngoài. Luôn trấn an bé rằng mẹ sẽ luôn ở bên cạnh bé.

4. Bé bài bản

Nếu bé thuộc nhóm bài bản, mẹ nên thiết lập một lịch trình sẵn, và cố gắng theo sát lịch trình này hết mức có thể. Điều này sẽ giúp cuộc sống của cả mẹ và bé trở nên dễ dàng hơn. Khi bé lớn hơn một chút, thỉnh thoảng mẹ có thể thử sai “lịch”, bỏ qua một vài giấc ngủ trưa ngắn chẳng hạn. Tuy nhiên, cố gắng không thay đổi thói quen của trẻ quá nhiều. Bé có thể sẽ cảm thấy khó chịu.

5. Bé thiên thần

Tạo cho con nhiều cơ hội để tương tác với mọi người, như đưa bé ra ngoài chơi thường xuyên chẳng hạn. Các bé thuộc nhóm thiên thần thường rất thích tiếp xúc với mọi người cũng như rất dễ làm quen với bạn mới. Tuy nhiên, mẹ cũng không nên quá ép buộc con hòa nhập vào một không gian hoàn toàn mới, vẫn nên cho bé thời gian thích nghi.

Cách dạy con kiềm chế tính hung hăng

1. Đặt ra giới hạn

Giới hạn là điều cần thiết cho bất kỳ đứa trẻ nào. Bên cạnh việc đưa ra các giới hạn, bạn cần nhớ rằng trẻ cần cảm giác được yêu thương và quan tâm trìu mến để tin tưởng vào những lời khuyên của bố mẹ. Những em bé cảm thấy mình được yêu thương gần như lúc nào cũng muốn làm vui lòng cha mẹ và sẽ tán thành lời chỉ dẫn và cách dạy con mà phụ huynh đưa ra. Đặt ra những giới hạn hợp lý đối với hành vi của trẻ là một phần của tình thương, giống như cho con ăn, vỗ về, chơi đùa và đáp ứng mong muốn của con.

2. Cố tìm hiểu điều gì đã kích thích hành vi hung hăng ở trẻ

Tự hỏi mình xem chuyện gì có thể khiến bé bị kích động. Có thể bé đang quá mệt hoặc không khỏe. Bị xô đẩy, bất ngờ bị chạm vào người, bị từ chối điều bé muốn… thường gây ra cảm giác thất vọng và giận dữ dẫn đến hung hăng trong hành vi.

3. Tận dụng những gì mẹ biết

Áp dụng triệt để những điều mẹ biết về tính khí, nhịp điệu tâm lý, sở thích và cả sự nhạy cảm của con. Chẳng hạn, nếu mẹ hiểu rằng bé dễ cáu hoặc buồn bực khi mới thức dậy hay rất dễ thấy khó chịu những lúc mệt mỏi hoặc đói bụng, bạn sẽ không chọn thời điểm ấy để “lên lớp” bé. Việc hiểu con đóng vai trò vô cùng quan trọng, giúp bạn tìm ra cách dạy con thích hợp nhất.

4. Trao đổi rõ ràng

Nói với con rằng bạn muốn bé làm hoặc không làm gì trong một tình huống cụ thể (nhưng cố gắng đừng nói dài dòng). Trẻ sẽ nhận biết mẹ không hài lòng từ giọng điệu của bạn cũng như những gì bạn nói. Điều quan trọng là mẹ cần nói rõ ràng về chuyện mình không tán thành con làm. Tuy nhiên, “bài giảng” dài dòng cùng những lời báo gay gắt thường phản tác dụng.

Nói với một đứa trẻ 3 tuổi rằng bé không được xem tivi trong 2 tuần nếu đánh em có thể khiến bé khó chịu, mà lại khó giúp bé hiểu ra và phát triển khả năng tự kiểm soát. Hãy nói: “Con đánh em, em sẽ bị đau và mẹ không thích hành động đó”. Nó giúp bất kỳ đứa bé nhỏ tuổi nào đang làm mẹ không hài lòng cũng được nhắc nhở rằng bé vẫn được yêu thương ngay cả khi mẹ không thích hành động ấy.

5. Quan sát, nhưng đừng vội đưa ra hành động

Khi con đang chơi với đứa trẻ khác, mẹ nhớ để mắt đến con nhưng cố đừng lảng vảng gần đó. Chuyện va chạm nhẹ vì nghịch ngợm, chạy và đuổi bắt hoặc chơi chung đồ chơi có thể mau chóng biến thành một cuộc chiến giữa hai bé, và các con sẽ cần đến một trọng tài.

Tuy nhiên, có những lúc mẹ cần để các bé tự thu xếp chuyện của mình.

6. Trở thành “huấn luyện viên”

Ở thời điểm thích hợp, mẹ hãy chứng tỏ làm cách nào để xử lý một tình huống phát sinh xung đột giữa hai đứa trẻ.

Chẳng hạn, nếu con đã đủ lớn, mẹ có thể dạy bé vài từ dùng để tránh né hoặc dàn xếp mâu thuẫn.

Bé 2 tuổi nên cầm lấy đồ chơi rồi nói “không” hoặc “của mình” thay vì xô đẩy hoặc gào khóc khi một bé khác cố giật đồ. Trẻ con cần những gợi ý cụ thể để biết cách giải quyết bất đồng hơn việc tấn công và trả đũa bạo lực. Làm tấm gương tốt luôn là cách dạy con hữu hiệu nhất!

7. “Ra tay” kịp thời

Khi con đang hùng hổ theo cách tiêu cực, hãy tạo việc cho bé làm. Ví dụ: mẹ có thể nói: “Nếu con thấy muốn đánh, cứ đến đánh vào gối (hoặc túi tập đấm), nhưng không được đánh bạn”. Cơ hội đó không chỉ giúp trẻ giải tỏa cảm giác hung hăng mà còn hiểu rằng sẽ có thời điểm và nơi chốn áp dụng cho những hành động như thế.

8. Sử dụng ngôn ngữ

Nếu con biết nói, hãy giúp bé giải thích chuyện gì đang khiến con giận dữ. Nếu bạn có thể đoán biết còn trẻ chưa nói được, nên làm điều ấy giùm con, chẳng hạn: “Chắc là con đang giận vì không được đi chơi với cu Tin phải không? Mẹ biết là con buồn, nhưng bây giờ đã trễ quá rồi” (hoặc bất kỳ lý do nào khác).

9. Tự hỏi bản thân xem bạn có đang làm bé hiểu lầm hay không

Nếu bạn nói “Đừng đánh bạn/em” hoặc “Ngoan nào” trong khi bản thân lại không tinh ý mà tỏ vẻ thích thú với hành vi hung hăng của con trước người khác, bé sẽ bối rối. Điều này làm cho việc phát triển khả năng tự kiềm chế khó khăn hơn.

10. Tránh phát vào mông bé

Bạn hãy thận trọng khi áp dụng cách dạy con bằng đòn roi. Trẻ nhỏ thường khuấy động cơn giận ở người lớn khi các bé kích động, đùa bỡn, cư xử ương ngạnh hoặc tấn công bé khác. Nếu cách dạy dỗ của bạn là đánh đập hoặc trừng phạt thể xác đối với con vì hành vi như thế, có thể hiệu quả sẽ đi ngược lại mong muốn của bạn.

11. Kiên nhẫn, vì con cần thời gian để học hỏi

Việc học cách yêu quý và sống hòa hợp với người khác của trẻ là việc cần được rèn luyện qua nhiều năm. Có những khi bạn thấy thất vọng khi cứ phải tìm cách dạy con cư xử đúng mực hoặc lo lắng con quá nhút nhát. Song hãy giữ vững lập trường: mình phải dạy con nên cần kiên nhẫn.

Dạy con đúng cách về việc tiêu tiền từ độ tuổi 3-6

1. Bài học đầu tiên: Chờ đợi

Ở lứa tuổi lên 3, trẻ nên được học về sự kiên nhẫn và làm thế nào khi chúng không có được thứ mình muốn ngay lập tức. Các bài học về cách kiểm soát cảm xúc ham muốn điều gì đó sẽ mang đến lợi ích cho cả cuộc đời về sau của con.

♦ Gợi ý: Hãy nói với con rằng mẹ sẽ cho con 1 cái bánh ngay bây giờ, nhưng nếu bé chịu đợi thêm 10 phút thì bạn sẽ cho con 2 cái. Hãy xem bé đưa ra lựa chọn như thế nào và cố gắng khuyến khích con nên chờ đợi thêm 10 phút.

♦ Bài học: Hãy kiên nhẫn và chờ đợi để được thành quả tốt hơn.

2. Cách dạy con về tiền ở tuổi lên 4: Tập đếm

Con sẽ không hiểu về những khái niệm tài chính phức tạp, nhưng đây là tuổi mà bé đã có thể tập đếm số.

♦ Gợi ý: Đưa cho con một xấp tiền và để bé bắt đầu đếm xem có bao nhiêu tờ trong đó. Cho bé thực hành với tiền xu vì chúng tạo ra những tiếng leng keng rất vui tai. Cách vài ngày, hãy đưa cho con một loại tiền mới và giới thiệu tên của loại tiền đó, ví dụ, tờ 5.000, tờ 10.000 đồng… Khi con đã nắm được tên của tất cả các loại tiền, hãy để bé phân loại chúng và mỗi tuần bạn lại tăng số lượng các tờ tiền lên để tăng thử thách cho bé.

♦ Bài học: Nắm được tên và kích thước của từng loại tiền

3. Cách dạy con về tiền ở tuổi lên 5: Học cách chọn lựa

4. 6 tuổi: Cho con tiền tiêu vặt

Đây là tuổi mà con học cách ra quyết định và thực hiện quyết định đó. Hãy cho bé một khoản tiền tiêu vặt và để con quyết định xem mình có nên chi tiêu hay giữ tiền lại.

♦ Gợi ý: Hãy cho con tiền tiêu vặt hàng tuần. Số tiền này nhiều hay ít tùy thuộc vào hoàn cảnh kinh tế của bạn, nhưng đừng quá nhiều. Các bà mẹ Mỹ cho trẻ 6 tuổi 6 đô-la mỗi tuần, tương đương 134.000 đồng. Ngoài ra, bạn không nên yêu cầu con làm việc nhà rồi xem khoản tiền tiêu vặt này như phần trả công cho các việc đó. Hãy xem khoản tiền tiêu vặt này như một công cụ đơn thuần để dạy con về tiền mà thôi.

♦ Bài học: Nếu con muốn mua gì, hãy xem giá bao nhiêu rồi tiết kiệm để mua.

Mách mẹ cách dạy con từ bỏ hành vi xấu

1. Ngắt lời khi bạn đang nói chuyện

Khi bé đang nói, bạn hãy để con nói hết, đừng ngắt lời con. Tương tự, bạn cũng dạy con hành xử như thế khi người khác đang nói.

2. Chơi xấu

Nếu bạn không can thiệp khi bé bắt nạt bạn bè, giật tóc em nhỏ hay cắn những vị khách đến chơi nhà, những hành vi này có thể trở thành một thói quen cố hữu khi bé lên 8 tuổi. Hãy nói với bé rằng những hành động này khiến mọi người bị đau, và hỏi ngược lại bé: “Con cảm thấy thế nào nếu con bị bắt nạt giống như vậy?”. Để bé biết rằng bất cứ hành động nào làm tổn thương người khác thì không được phép và không cho bé tiếp tục chơi nếu có hành vi xấu đối với bạn bè.

3. Giả vờ không nghe thấy những gì bạn nói

Nhắc nhở con bạn liên tục chỉ khiến cho bé chờ đến lần nhắc tiếp theo. Tốt hơn hết là khiến bé tập trung vào lần đầu tiên bạn nói với bé điều gì đó. Ví dụ: Thay vì nói với con ở phòng bên kia, hãy đi tới chỗ bé và nói với bé những điều cần làm. Chạm vào vai con, nói tên bé và tắt tivi cũng khiến bé tập trung hơn. Nếu bé không chịu nhúc nhích, hãy áp dụng một hình phạt nào đó.

4. Tự ý làm mọi việc

Tạo ra một vài quy tắc nhỏ ở trong nhà và liên tục nói về những luật này với con, chẳng hạn: “Con phải xin phép mẹ mỗi khi muốn ăn kẹo, bởi vì đó là quy tắc nhà mình”. Ví dụ như nếu con bạn bật tivi mà không xin phép, hãy nói bé tắt: “Con cần phải hỏi mẹ trước khi mở ti vi”. Nêu các quy tắc ra thành lời như vậy có thể khiến bé ghi nhớ nó.

5. Tỏ thái độ một cách tiêu cực

Khi bạn nói điều mà trẻ không thích, trẻ sẽ nói chuyện cộc lốc, đảo mắt lia lịa, tỏ ra giận dữ, vứt đồ… Hãy khiến con ý thức được hành vi của bé. Ví dụ như nói với bé rằng “Khi con đảo mắt như vậy, có vẻ như con không thích những gì mẹ nói thì phải”. Nếu hành vi này vẫn tiếp tục, bạn có thể ngừng trao đổi với bé: “Tai mẹ không nghe thấy gì nếu con nói chuyện với mẹ kiểu đấy. Khi nào con sẵn sàng để nói chuyện lễ phép hơn, mẹ sẽ nghe con nói”.

6. Nói dối

Có rất nhiều cách dạy con thôi nói dối. Chẳng hạn, khi con bạn nói xạo, bắt bé ngồi xuống và nêu rõ ràng sự thật ra. Để bé biết rằng nếu bé không nói sự thật, mọi người sẽ chẳng bao giờ thèm tin những gì bé nói nữa. Hãy kể cho bé nghe câu chuyện Cậu bé chăn cừu.

Khám phá động cơ bé nói dối và đảm bảo bé không đạt được mục đích ấy. Ví dụ như nếu bé bảo đã đánh răng trong khi chưa đánh, bạn bắt bé đi đánh răng.

Bí quyết đưa con vào nề nếp

1. Độ tuổi thích hợp

3. Phân loại nguyên tắc

♦ Những điều nên làm: Mẹ nên khuyến khích bé thực hiện càng nhiều càng tốt những việc như giúp đỡ mọi người, giữ gìn vệ sinh, cư xử hòa nhã với mọi người…

♦ Những điều không được làm: Không đòi mua hàng khi đi siêu thị, không đi xe máy với người lái xe đã uống rượu bia, không nhổ nước bọt lung tung.

♦ Nguyên tắc bất di bất dịch: Có những điều cần được tuân thủ mọi lúc mọi nơi, chẳng hạn như không được xúc phạm người khác. Và nguyên tắc này cần được áp dụng với tất cả mọi người, không chỉ các bạn nhỏ.

♦ Nguyên tắc theo tình huống: Cuộc sống luôn biến đổi và ứng với mỗi tình huống xảy ra, chúng ta có thể nhìn thấy các nguyên tắc mới. Chẳng hạn, khi đi du lịch thì phải thế nào, khi có khách đến nhà thì phải thế nào.

4. Ai được đặt ra kỷ luật

Một sai lầm của hầu hết bố mẹ là không cho con tham gia vào quá trình xây dựng các quy tắc. Điều này có thể khiến bé cảm thấy bị áp đặt. Thực tế, bố mẹ hoàn toàn có thể “mời” bé tham gia vào quá trình này. Mẹ có thể cùng các bé vẽ ra một bức tranh về những quy tắc cần thiết, vừa vui, vừa dễ hiểu phải không nào?

5. Điều chỉnh và dự phòng

Đã gọi là “luật” thì có nên thay đổi không? Câu trả lời là “Có”. Khi bé con lớn lên và trạng thái của gia đình bạn đã thay đổi, các quy tắc cũng sẽ được biến đổi theo. Điều này dẫn chúng ta đến một vấn đề khác: Những điều dự phòng khi luật bị thay đổi. Điều này bao gồm việc “phá luật” và thay đổi do tình huống. Nếu bé phá luật, mẹ cần nhắc nhở và cân nhắc về những hình phạt.

Những sai lầm thường gặp trong cách dạy con

• Quá lệ thuộc vào nhau
• Phân công lao động bất hợp lý
• Quyền “phủ quyết” của cha mẹ
• Quá kỳ vọng vào con cái
• Bảo bọc và bênh con quá mức

Cha mẹ dùng cách dạy con như thế nào có ảnh hưởng lớn đến tính cách và tương lai của bé sau này. Vì vậy, các bậc phụ huynh nên lựa chọn các phương pháp dạy con phù hợp với tính cách của từng bé để giúp trẻ trưởng thành lên mỗi ngày nhé.

Marry Baby